Spomen-park“Kragujevački oktobar“-Bol i prkos

Desanka Maksimović – Krvava bajka

Bilo je to u nekoj zemlji seljaka
na brdovitom Balkanu,
umrla je mučeničkom smrću
četa đaka
u jednom danu.

Iste su godine
svi bili rođeni,
isto su im tekli školski dani,
na iste svečanosti
zajedno su vođeni,
od istih bolesti svi pelcovani,
i svi umrli u istom danu.

„PUCAJTE, JA I SADA DRŽIM ČAS“

Nemci su 20. i 21. oktobra 1941. godine u Kragujevcu streljali više hiljada civila u znak odmazde za ubijenih 10 i ranjenih 26 nemačkih vojnika posle sukoba na putu između Kragujevca i Gornjeg Milanovca. Izdata je naredba da se za jednog ubijenog nemačkog vojnika strelja 100 ljudi a za ranjenog 50. Među 3000 streljanih stanovnika Kragujevca sa okolinom bilo je 300 učenika srednjih škola i šegrta kao i 15 dečaka čistača obuće. Najmlađe dete imalo je samo 11 godina.

Događaj predstavlja jedan od najvećih zločina nemačke vojske u Drugom svetskom ratu, i jedan je od najtragičnijih koji se dogodio na tlu Srbije u tom ratu. Ovim streljanjem doslovno je primenjena naredba tadašnjeg generala Franca Bema od 10. oktobra 1941. godine, kojom se propisuje streljanje 100 Srba za jednog ubijenog Nemca i 50 Srba za ranjenog.

Zločin u Kragujevcu ostao je upamćen i po rečima profesora koji je sa svojim razredom izašao na strijeljanje i rekao „Pucajte, ja i dalje držim čas“. Miloje Pavlović, profesor i direktor Muške gimnazije u Kragujevcu, 21. oktobra 1941. odbio je ponudu da mu se spase život. Stao je u stroj zajedno sa svojim đacima i sa njima poginuo. Bio je konjički potpukovnik, učesnik balkanskog i Prvog svetskog rata. Omiljeni profesor i direktor Muške gimnazije. Organizovao je Sokolsko društvo. Imao je 54 godine, izveden je iz škole s učenicima na stratište.

Spomen Park „Kragujevački oktobar“

U spomen na žrtve streljanja, čitav prostor Šumarica je pretvoren u Spomen park, koji se prostire na 352 hektara. Spomen park „Кragujevački oktobar“ osnovan je 1953. godine i u njemu se, kraj Spomenika streljanim đacima i profesorima svake godine održava manifestacija „Veliki školski čas“.

Кroz ovaj Memorijalni kompleks vodi kružni put dug sedam kilometara. Posetioci mogu da vide lokacije na kojima se nalazi 30 masovnih grobnica, od kojih je deset umetnički oblikovano:
„Spomenik bola i prkosa“, Ante Gržetić, 1959.
„Spomenik streljanim đacima i profesorima“, Miodrag Živković, 1963.
„Кristalni cvet“, Nebojša Delja, 1968.
,,Кameni spavač“, Jelica i Gradimir Bosnić, 1969.
„Spomenik otpora i slobode“, Ante Gržetić, 1966.
„Sto za jednog“, Nandor Glid, 1980.
Spomen obeležje naroda Hrvatske „Кrugovi“, Vojin Bakić i Silvana i Josip Sajsl, 1981.
„Protiv zla“, Miguel Romo, 1991.
„Spomenik streljanim Srbima i Jevrejima“, Milorad Zorbić, 1991.
„Spomenik prijateljstva“, Anton Stojku, 1994.

Za zainteresovane goste organizuju se posete Memorijalnom parku. Na ulazu u Spomen park podignuta je impozantna zgrada – Muzej „21. oktobar“ u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika Kragujevačke tragedije.

Na teritoriji Spomen parka „Кragujevački oktobar“ nalaze se i spomenici stradalima u Prvom svetskom, balkanskim i drugim ratovima na području Кragujevca.